Lan Rừng Việt Nam

Đầu năm 1998, khi đọc bản tường trình và trò chuyện với giáo sư Leonid Averyanov thuộc trường Đại học Komarov, St. Peterburg, Nga sô về những cây lan rừng hiếm quý mới tìm được tại Việt nam, lòng tôi tràn ngập một niềm vui và tự hào về quê hương xứ sở của mình. Tôi vội vàng đưa tin này trên mặt báo để chia xẻ với các bạn yêu lan. (Nếu quý bạn nào chưa đọc những tin này xin vào trang Web www.hoalanvietnam.org xem bài: 4 cây lan mới của Việt Nam, Tìm kiếm hoa lan tại Việt Nam v.v...)

Nhưng chẳng bao lâu, nỗi vui và niềm tự hào đó đã bị dập tắt bởi những tin liên tiếp làm cho làm cho những người còn nặng lòng với quê hương xứ sở phải bùi ngùi không ít. Bởi vì trong những bản tường trình sau đó các giáo sư Leonid V. Averyanov, Karel Petrzelka, nhiều khoa học gia ngoại quốc và các nhà khoa học Việt Nam đã lên tiếng về những tệ nạn làm cho Lan Rừng Việt Nam sắp đi vào nơi tuyệt chủng. Vấn đề này chúng tôi đã trình bầy với quý vị một phần nào trong bài 'Thân Phận Lan Rừng Việt nam"

Trên báo chí trong nước và trên Internet, chỉ cần gõ mấy chữ "Deforestation in Vietnam" hay "Illegal logging in Vietnam" chúng ta có tìm thấy mấy chục cuốn sách và trên 600.000 tài liệu do người mình và người ngoài viết về những lý do làm cho rừng Việt Nam xuống cấp và khiến cho lan rừng cũng như muông thú mất nơi sinh sống. Càng đọc mà càng thêm ngao ngán về những chuyện động trời nào là xuất cảng gỗ vô tội vạ, vượt quá xa mức quy định, hối lộ tham nhũng đến nỗi người ngoài cũng phải xót xa và tiên đoán rừng Việt Nam cũng như hoa lan sinh sống ở đó sẽ biến mất trong tương lai.

Có nhiều bạn hỏi làm sao cứu sống những cây lan gia bảo của chúng ta. Đây là một vấn đề quan trọng tùy thuộc vào nhà cầm quyền, những người có trách nhiệm, còn một kẻ dân dã như chúng tôi dù có lòng yêu quý những kỳ hoa này đến đâu cũng chẳng có thể làm gì được trước nguy cơ tuyệt diệt.

Tuy nhiên chúng tôi cũng xin trình bầy những nhận xét nông cạn của mình, còn làm ra sao, xin hãy để nhà nước V.N quyết định.

Muốn bảo vệ lan rừng, trước hết hãy đặt hoa lan vào vị trí quan trọng của nó. Bởi vì nhiều người lầm tưởng rằng hoa lan chỉ là một thú vui tiêu khiển cho một số người lắm tiền và thừa thì giờ. Nhìn trên thương trường quốc tế, hoa lan là một kỹ nghệ đã mang về cho Nhật Bản, Thái Lan, Đài loan và các nước ở Âu châu như Hòa lan một nguồn lợi khá lớn từ vài trăm triệu cho đến hàng tỷ $USD. Chúng ta nên nhớ rằng giá trị một cây lan có thể bằng một tháng lương của người lao động Việt Nam.

Sau đó ta hãy tìm hiểu những nguyên do làm cho lan rừng khô kiệt và căn cứ vào đó mà tìm phương cách giải quyết.

1. Xuất cảng lan ào ạt như mớ rơm mớ rạ. Việc xuất cảng lan rừng cần phải được hạn chế tới mức tối đa. Các con buôn thường hay hối lộ và xuất cảng dưới dạng thuốc bắc.
2. Phá rừng lấy gỗ. Việc phá rừng lấy gỗ dùng cho việc gia dụng cũng như xuất cảng cần phải hạn chế, phải có kế hoạch thu lượm hoa lan.
3. Lập nông trường. Tránh lập ở những nơi có nhiều lan rừng mọc và nếu cần phải có kế họach thu lượm.
4. Đốt rừng làm rẫy, gây ra những trận cháy rừng rộng lớn. Cần kiểm soát nghiêm ngặt và có biện pháp phòng ngừa.
5. Buôn bán lan rừng. Hiện nay việc vào rừng lấy lan đem bán hình như được tự do, ngoại trừ những khu rừng cấm hay vườn quốc gia như Cúc Phương, Cát Tiên chẳng hạn. Xin hãy đọc một đoạn của trang Web Việt Nam Express ngày 21/3/2006 (Bảo tồn nguồn gene lan rừng trước khi quá muộn):

"Làng Đồng Nhân (huyện Hoài Đức, Hà Tây) nổi tiếng khắp nơi bởi ở đây công việc khai thác, nuôi trồng lan rừng đã trở thành một nghề. Cả thảy gần chục hộ trong làng theo nghề này. Nơi đây là một đầu mối cung cấp lan lớn không chỉ ở miền Bắc. Nhờ cây lan, nhiều nhà đã trở nên khấm khá. Lan rừng thường được đặt hàng những người chuyên đi săn lùng khai thác trên miền núi, rồi được gom góp vận chuyển về xuôi. Lan về đủ loại, thường đổ buôn theo cân, theo tạ. Những loài quý hiếm mới tính theo ngọn. Có những vườn số vốn đầu tư vào xây dựng và thu mua lan rừng lên tới vài trăm triệu đồng. Hộ có thâm niên nhất cũng đã theo nghề này được hơn 15 năm."

Đây chỉ là một trong trăm ngàn trường hợp, còn biết bao nhiêu nơi người dân vào rừng bóc lan ra bán buôn bán lẻ như măng như nấm. Nếu cứ như đà này tiếp tục, chỉ một vài năm nữa lan rừng sẽ bị tuyệt chủng.

Song song với việc ngăn ngừa và trừng trị những kẻ phạm tội, chính quyền cần phải có kế hoạch lập thêm các khu bảo tồn, phát triển việc nuôi trồng cây rừng cũng như các giống lan.

Ngoài những biện pháp kể trên, cần có những cơ sở với nhân viên chuyên nghiệp và phương tiện khoa học tân tiến để nhân giống hoa lan theo phương pháp gieo hạt hay cấy mô nhất là những cây lan đặc hữu. Đừng để những cây lan hiếm quý này bị tuyệt chủng và cũng đừng để cho người ngoài chiếm thế thượng phong hưởng lợi như trường hợp cây Dendrobium amabile do một công ty Đài Loan và Paphiopedilum delenatii do Pap Phanatic ở Orange County, California. Nếu không mau lẹ, rồi đây những cây nữ hài đặc hữu của chúng ta như Paphiopedilum vietnamense, Paphiopedilum helenae, Christensonia vietnamica v.v... lại do các vườn lan Âu Mỹ sản xuất hàng ngàn, hàng vạn cây. Trong khi đó chúng ta lại chỉ lo việc nhân giống những cây lan lai tạo mà người ta đã đi trước mình cả chục năm rồi, như vậy thực là uổng phí công sức.

Nhiều người lầm tưởng rằng cứ mang lan rừng về nhà, chăm nom tưới bón, lan sẽ dần dần thích hợp với môi trường mới. Nhưng lan không phải dễ dàng thuần hóa như con người. Lan có thể chịu nóng hay chịu lạnh thêm vài ba độ trong một thời gian ngắn. Nếu kéo dài lan sẽ còi cọc hoặc sống lay lắt và chẳng ra hoa. Vì vậy muốn trồng lan, cần phải nghiên cứu nhiệt độ, ánh sáng, độ ẩm nơi trồng lan xem có phù hợp với môi trường sinh sống cũ của cây lan hay không?

Hiện nay phong trào nuôi trồng hoa lan trong nước đang phát triển manh mẽ, các Hội hoa lan đã được tổ chức khắp nơi. Với kỹ thuật tân tiến và sự hiểu biết rộng rãi, các nhà trồng lan Việt Nam và những người chơi lan tài tử sẽ cứu sống biết bao nhiêu giống lan rừng. Hy vọng những người này chơi lan với tinh thần cao thượng, sẵn sàng chia sẻ những kinh nghiệm quý báu của mình với những người đồng sở thích, chỉ bảo và hướng dẫn tường tận cho những người mới chơi. Như vậy chúng ta đã góp một phần nào vào công việc giữ gìn gia bảo của đất nước.

 

Placentia 6-2007

BÙI XUÂN ĐÁNG